In tegenstelling tot attracties als het Spookslot veranderde er eigenlijk niet veel aan de invulling van de attractie Fata Morgana zélf in de jaren sinds de opening. De show werd niet voorzien van nieuwe muziek of geluiden, en evenmin werden bewegingen op een andere manier ‘geprogrammeerd’. Slechts de aanblik van het voorplein en de omgeving onderging de nodige aanpassingen en uitbredingen. Laten we een reis door de Verboden Stad maken zoals deze in 1986 was. Een reis door de enige permanente luchtspiegeling van de wereld.


Aan de oevers van de Vonderplas streden in 1986 nog geen ladingen Ton-creaties om de aandacht van de bezoeker van de Wereld vol Wonderen. Sereen weerspiegelde slechts conniferen, beuken, roeiboeten en de Verboden Stad zich in het rustige water. Links van de entreepoort van de Verboden Stad, ongeveer daar waar nu het Fata Morgana Evenementencomplex te vinden is, lag een station van de Efteling Miniatuur Stoomtreinmaatschappij. Iedere trein die vanuit het Areaal oost op weg was naar West, maakte een stop bij de exotische stad in Zuid. Het was een eenvoudig station, met alleen een onoverdekt perron en mooie beukenhagen.

We lopen tussen de twee pilaren door die de grens vormen tussen de Efteling en de Verboden Stad zelf. Het plein is duidelijk anders dan tegenwoordig: de bestrating bestaat uit kleine, bijna hagelwitte keitjes die de sprankelende fonteinen stervormig omgeven. Voor ons ligt de Bazaar, nu nog slechts een klein, naamloos winkeltje, niet veel groter dan de azuurblauwe koepel die er ook in de toekomst, na de verbouwing tot doorloopwinkeltje, op blijft staan. De minaret, waarvan de gapende poort een onweerstaanbare aantrekkingskracht uitoefent op elke bezoeker van het sprookjespark, staat rank en alleen in de naar voren springende hoek van de gekanteelde muren. Geen overkapte wachtrijen, maar wel sapgroene palmen en andere Arabische planten omzomen de muren van de Verboden Stad.

De Verboden Stad heeft vanaf het plein gezien een prachtig silhouet. Een woud van koepels, torens en kantelen verhult de rechthoekige basisvormen van het gebouw. Halve manen van goud schitteren in de namiddagzon. Uit de speakers galmt over het plein constant de briljante, ijzersterke muziek van Ruud Bos. Achter ons is alleen de toiletgroep van Fata Morgana te vinden, compleet met gesluierde dame en fez-dragende heer. Het Fata Morgana-Evenementencomplex ontbreekt nog; de tongewelfde zaal met het sterrenplafond zal pas later toegevoegd worden, met name om het lucratieve Fata-Morganafeest te kunnen geven.

De entree van Fata Morgana bevindt zich zoals gezegd onder de vijfentwintig meter hoge minaret. Rijke decoraties in arabesk sieren de poort waardoor we het complex betreden. Het kleine halletje in de voet van de toren is van boven tot onder betegeld met fraaie geometrische patronen. Een lamp van koperfiligraan werpt een in duizende vlakjes uiteenvallend lichtschijnsel op de wanden. Wanneer we nog wat stappen zetten staan we in de grootste ruimte van Fata Morgana: de instaphal.
 

Tegen de buitenmuren van de vierkante hal loopt een gaanderij die gesierd is met bogen van het oer-Arabische type ‘ezelsrug’. Vanaf de gaanderij hebben we een mooi zicht op de arriverende en vertrekkende boten, en de reizigers die ons voorgaan op onze tocht. Een grote draaischijf zorgt ervoor dat het instappen probleemloos verloopt. Midden in de zaal is in een oktagonaal hokje de post te vinden van waaruit de hele Verboden Stad en al haar meer- en minder vernuftige mechaniekjes in de gaten gehouden worden. We volgen de gaanderij tot aan de trap naar het middenplateau van de schijf. Ondertussen werpen we nog een slinkse blik in de controlekamer waar in 1986 nog een enorm knoppen- en lichtjespaneel de dienst uitmaakt; dit is later vervangen door het computersysteem met het TFT-scherm. Wanneer het onze beurt is, en onze bordeaurode boot aansluiting vindt bij de schijf, lopen we naar voren om plaats te nemen op de vierpersoonsbankjes. In toepasselijke oosterse kledij gestoken Efteling-medewerkers helpen hen die wellicht wat slecht ter been zijn, maar de reis door 1001-nacht zeker niet willen missen.
 

Terwijl het Haremthema luid, pompeus en energiek uit de speakers galmt, varen wij, dappere reizigers, af op het begin van de tocht vol spanning en avontuur; slechts een fluwelen gordijn vormt de scheiding tussen het mysterie van de Oriënt en de ‘normale’ buitenwereld in de Efteling. Een gordijn dat de grens aangeeft tussen droom en werkelijkheid, tussen toen en nu, daar en hier.

Het gordijn opent zich, en onze boot vaart een ondoordringbare jungle in. Mistflarden hangen her en der laag boven het water. In de verte ligt, als een silhouet tegen de zonsondergang, een Arabische stad. Is het Fata Morgana, de Verboden Stad, waar zo veel vertellingen over verhalen? Al snel maakt de boot een bocht, om vervolgens dieper de jungle in te duiken. Tussen het gebladerte verschuilen zich slangen, die de bezoeker lijken aan te staren vanuit hun veilige plekken, hoog op de takken van woudreuzen. Terwijl onze ogen wennen aan het duister van de jungle verschijnt plotseling, als vanuit een rotswand, een oosterse tovenaar, compleet met tulband. Het is een voornaam man met prachtige lichtblauwe kleding en een toverstaf. Met een handbeweging geeft de tovenaar aan dat we verder mogen varen; de boot draait en vaart recht af op een poort. Gelukkig weet de tovenaar op tijd de poort te openen; met een lichtflits en een vreemd geluid wijken de twee deuren van elkaar.

Voor ons ligt een arme wijk van Fata Morgana; de avondschemering geeft de typische, hoekige vormen van de bouwsels hier zachte contouren. Her en der slaan deuren en luiken dicht. Is men soms geschrokken van onze komst? Een kleine hond slaat dapper aan, en een eindje verderop schrikken twee bedelaars op uit hun slaap. “Een centje of een gulden!” vragen ze wanhopig. Rijkdommen vinden we hier niet. Terwijl we verder varen zien we links een aantal kamelen tevreden herkauwen. Zij hebben in elk geval genoeg te eten. Een man probeert zijn ezeltje wanhopig over een gammel bruggetje te krijgen. Het dier weigert echter en laat dit luidkeels merken. Een lichtgeraakte arabier schreeuwt de ezeldrijver kwaad toe vanuit een hooggeplaatst raam.

Voor we weten hoe het het met de ezel afloopt vaart onze boot de bocht al om. Een heerlijke geur komt ons tegemoet. Het is de geur van verse appels en ander fruit. Het is duidelijk dat we de armste wijken verlaten hebben. Voor ons ligt een prachtige Arabische markt. Het is er een drukte van belang. Een koperslager werkt aan een koperen schaal en kooplui prijzen hun waren aan. Een mandenmaker lijkt ons opgemerkt te hebben en volgt ons met zijn blik terwijl hij even opkijkt van zijn vlechtwerk. Prachtig koperwerk met duizenden geometrische patronen ligt hoog opgestapeld. Op de achtergrond lopen wat figuren heen en weer door een galerij. En wat gebeurd er daar achter dat gordijn? Een groepje mannen wacht met van pijn vertrokken gezichten op een behandeling bij de locale openlucht-tandarts. De gesluierde dame die fruit koopt (“Kopen! Lekker lekker!”) lijkt het gekerm van de patient wiens tand getrokken wordt niet te horen. Vanaf een balkonnetje gooit een andere vrouw een waterkruik leeg. Gelukkig mist ze onze boot net, en varen we onder een portaal door.

Na het portaal zien we dat de markten van Fata Morgana ons nog veel meer te bieden hebben. Waar we zojuist ons nog vergaapten aan koperwerk en Oriëntaalse vruchten zijn het nu écht mysterieuze zaken die men ons probeert aan te smeren. Een rijk uitgedoste koopman prijst zijn verzameling vreemde flessen aan. Sommige borrelen en in andere lijken wel ogen verstopt te zijn. Zouden er geesten in de flessen opgesloten zijn? Het is hier immers de wereld van 1001-nacht... Achter de stadspoort in de verte zien we de jungle vanwaar we zelf ook kwamen. Een fluitspeler lokt met bezwerende tonen een cobra uit een mandje, en kinderen spelen bij een fontein. Plots worden we aangesproken door een volhardende verkoper; achter de man zweeft enkele centimeters boven de grond één van de meest typerende magische zaken uit de verhalen van Sheherazade: een heus vliegend tapijt! Wat de mat moet kosten wordt echter niet duidelijk, omdat de koopman na verstaanbare zaken als “Een hele bijzondere tapijt - Flying Carpet!” vervalt in een onverstaanbaar snel uitgesproken Arabisch dialect. Voor ons maakt het ook niet veel uit: een kans om uit te stappen hebben we niet, en onze boot voert ons onverstoorbaar verder.

Al snel blijkt echter dat het verder varen dan de markten van Fata Morgana wellicht niet zo’n goed idee is. Een man die welhaast in paniek lijkt te zijn spreekt ons angstig vanaf de kade toe: “Niet verder! Kom zurück! Dangerous for life!” Voor we echter horen wat dan wel zo gevaarlijk is varen we al een duistere, vochtige tunnel in. Klamme lucht omsluit onze boot. Een klein, schimmig trapje dat rechts in de tunnelwand omhoog voert is wellicht onze enige ontsnappingskans, maar ook die missen we. De boot vaart verder door de mist. Plots duiken twee vervaarlijk uitziende krokodillen op uit het water. Ze grommen en sperren hun bekken open om de scherpe tanten te laten zien. Gelukkig maakt de boot net op tijd een bocht naar rechts.

Lees verder in 'de tocht vol spanning en avontuur' op pagina zeven...

Vertelden wij van het WWCW je al… ...dat het in de loop van de attractie nacht word? Het stadje dat je aan het begin van je vaartocht door de dichte jungle ziet warmt zich nog als een silhouet tegen het avondrood. Tegen de tijd dat je de haven binnenvaart schitteren de sterren tegen de hemel.

Alle attracties van de Efteling moeten, zoals alle ‘amusement park devices’, voldoen aan een hele bibliotheek aan regeltjes van de brandweer, de nationale overheid en de Europese Unie. Met de jaren zijn ze er niet eenvoudiger op geworden. De specifieke NEN-EN 13814-norm voor “machines en constructies op kermisterreinen en amusementsparken” gaat zich te buiten aan een keur aan formules, grafiekjes en richtlijnen betreffende alle mogelijke aspecten van (voornamelijk) thrillrides. Fata Morgana heeft als rustige ‘indoor boatride’ gelukkig weinig te maken met het merendeel van deze regels. Dat de bootjes voorzien moeten zijn van “adequate handrails and footrests” (13814:6.2.4.5.2) lijkt niet meer dan logisch. Interessant om na te meten is wellicht 13814:6.2.4.5.1.2, “the minimum distance between the wall of the boat and the wall of the channel shall be 0,12 m, in normal floating conditions”. Veruit het leukste ‘veiligheidsaspect’ van Fata Morgana speelt zich echter grotendeel onzichtbaar voor de normale bezoeker af, namelijk onder water: de onder Efteling-uberfans befaamde ontsnappingskussens. Wie na tientallen even indrukwekkende rondvaarten door de Verboden Stad maar eens een rondje doet met de blik op het water gericht zal her en der wat vreemde witte “zeilen” met rode pijlen in het water zien liggen. Zo hier en daar zijn ook stalen roosters in het water geplaatst, waar die vreemde wit-rode ‘dingen’ aan vast zitten. Ze vormen een belangrijk deel van het ingenieuze ontsnappingssysteem van Fata Morgana. Zodra de controlekamer namelijk — handmatig of volledig automatisch — een ontruimingsalarm binnenkrijgt, varen de boten allemaal naar een vaste, vooraf gedefineerde plaats in de betreffende sectie waar ze zijn, om precies daar en nergens anders tot stilstand te komen. Deze plaatsen zijn allemaal voorzien van de witte ‘zeilen’ in het water. Zodra de boten stil liggen bewijzen ze hun nut: onder het maken van een luid borrel- en sisgeluid, en met het nodige opspatten van water, blazen de ‘zeilen’ (die een soort aan elkaar gemonteerde luchtdrijvers blijken te zijn) zich op tot stevige overstapjes naar de veilige wal. Waar de stopplaats van de boot een eindje weg ligt van een makkelijk te bereiken en begaanbaar stukje attractiescène, helpen de — met onderwaterverlichting aangelichte — stalen roosters met het overbruggen van de laatste meters water. Naaldhakken af te raden, overigens. In iedere scène leidt vervolgens een deur — soms direct tussen de verstilde animatronics door, soms via een stukje kale backstageroute — naar de buitenlucht. Wie het pad langs de zijgevel van Fata Morgana volgt kan de verschillende nooduitgangen zo zien. Ze zijn een stuk fraaier gedecoreerd dan die van bijvoorbeeld Droomvlucht of Vogel Rok. Een leuke bijkomstigheid zijn de duidelijk hoorbare geluiden van de scènes waar de uitgangen naartoe leiden. Nergens zijn de samples van bijvoorbeeld de markt zo goed te horen voor Efteling-bezoekers, als met een luisterend oor aan de deur van de nooduitgang. Let de volgende keer dat u vaart door de Verboden Stad maar eens op de (v)luchtkussens en de bijbehorende uitgangen achterin elke sectie: die vaak meesterlijk gedecoreerde poorten, deuren en doorgangen zitten er echt niet alleen voor de sier! Het WWCW-team kan u uit eigen ervaring verzekeren: het systeem werkt perfect. Overigens is er een voor Efteling-liefhebbers wellicht wat schokkend weetje te vertellen over het ontruimingsalarm van Fata Morgana. Sinds de technische update van 2004 is er namelijk, buiten het feit dat (helaas) beide attracties in Anderrijk liggen, nog een overeenkomst tussen PandaDroom en Fata Morgana. Vanaf dat jaar spreekt in de Verboden Stad dezelfde dame die u in PandaDroom welkom heet in de Wondergrot en u vertelt toch vooral nog niet uw brilletje op te zetten. Vriendelijk doch dringend verzoekt ze u in noodsituaties om uw boot aan de rechterkant te verlaten. En dat natuurlijk in vier talen!

 

“Fata Morgana werd volledig in eigen huis ontwikkeld”, lezen we in menig Eftelpublicatie. Doorgewinterde Efteling-fanatici weten natuurlijk wel dat het een en ander in Efteling-publicaties met een korreltje zout genomen moet worden. In het geval van Fata Morgana is het gelukkig slechts een snufje: vrijwel alles is inderdaad door de verschillende diensten van het park ontworpen, geprototyped en getest. Maar het transportsysteem niet; dat is toch echt een aankoop geweest bij Intamin. Vanaf de vroege jaren tachtig is het Zwitserse Intamin de ‘hofleverancier’ van de Efteling. Geen andere attractiebouwer leverde de basis voor meer Efteling-attracties. De Gondoletta, de Halve Maen, de Piraña, de (Swiss) Bob, de bootjes van Fata Morgana, de Pagode en de Pegasus: allemaal kwamen ze van Intamin. De Efteling leek destijds wel een productcatalogus voor het bedrijf, een beetje zoals Europapark dat voor het Duitse Mack is. De eerste Intamin-attractie voor de Efteling, in 1981, was er meteen één met een sterke link naar de oosterse attractie die wij op deze pagina’s voor u bespreken. Zoals elders in deze rubriek uitvoeriger te lezen is, zijn er namelijk elementaire plannen geweest voor een 1001-nachtattractie op het eilandje in de Siervijver. De Gondoletta is dan ook te zien als een soort ‘bèta-versie’ van Fata Morgana. De Gondoletta was oorspronkelijk aangelegd om te dienen als transport-systeem waarbij zowel het landschap alsook de attractie (Redactie WWCW: de grot van Ali Baba en de Veertig Rovers) te genieten moest zijn. Het verklaart ook de enigzins merkwaardige dakvormen van de vaartuigen die toch een oosterse touch hadden. De praktijk met het gebruik van de vaartuigen wees uit dat de Gondoletta een ‘zelfstandige’ attractie op zichzelf vormde en dat een tochtje varen van 20 minuten zeker bij de oudere gasten veel waardering oogstte. - Aldus Ton van de Ven Het transportsysteem van zowel de Gondoletta als Fata Morgana is van het zogenaamde ‘Tow Boat Ride’-type. De boten worden onder water, met een ketting (zwemmen dus “levensgevaarlijk”) voortbewogen. De bocht nemen ze middels grote draaiende schijven. In Fata Morgana bevaren veertien boten (elk met plaats voor zo’n zestien avonturiers) een kanaal van 290 meter. Ze doen dit met een snelheid van twee kilometer per uur. De attractie zelf is verdeeld in zogenaamde ‘secties’. In elke sectie is steeds één boot aanwezig; de vaartuigen zijn dan ook op gelijke afstand van elkaar aan de kabel gekoppeld. De secties zijn allemaal visueel van elkaar gescheiden. Waar het kanaal van sectie naar sectie rechtdoor loopt is dit gedaan met deuren, opensplijtende rotswanden, mistgordijnen of fluwelen gordijnen. Op andere plaatsen in het parcours is gebruik gemaakt van bochten en decorstukken die het zicht op de voorgaande boot zo veel mogelijk ontnemen. Het lijkt voor elke bezoeker zo of hij met z’n bootgenoten de Verboden Stad alléén bezoekt. Een bijzonder geslaagd principe, dat we in heel veel andere ‘darkrides’ op de wereld niet terug zien. De hele vaartocht van draaischijf naar draaischijf duurt overigens ongeveer acht minuten. Sinds de opening in 1986 heeft Reus Dzjinn een kleine vier miljoen boten met bezoekers onder zich door zien varen. Als deze allemaal gevuld zouden zijn met unieke bezoekers hadden vierenzestig miljoen aardbewoners een reis kunnen maken door de Verboden Stad. Het WWCW-team is verantwoordelijk voor ongeveer de helft van deze aantallen.    o Poorten, rotsdeuren, hekken en gordijnen bakenen de grenzen tussen de secties af.

Vertelden wij van het WWCW je al… ...dat de misteffecten van Fata Morgana, net als die van Droomvlucht, gemaakt worden door water onder hoge druk te ‘vernevelen’? Er komt dus geen rookolie bij kijken. De frisse geur van de mist is daarom ook geen luchtspiegeling: het is helemaal écht!

Vroeger was de Efteling nogal meededeelzaam. Waar tegenwoordig nooit eens een leuk lijstje 'specs' van een attractie in het blaadje 'Wonder!' staat, was dat vroeger wel anders. Zo publiceerde de Efteling zélf in 1986 een flinke berg technische cijfers over de Verboden Stad. Ze verschenen onder ander in 'Eftelingnieuws', dat ons tijdens het maken van deze rubriek wel vaker behulpzaam was. De lijst is in de loop der jaren op heel wat websites opgedoken, in meer of minder correcte vorm. Met genoegen doet het WWCW mee aan deze getallen-fetish; enfin, de cijfers, Hassan! ~ Bouwwerk     ~ Licht en geluid   Lengte 90 meter       Breedte 50 meter   Aantal spots 720 stuks Oppervlakte 4500 m²   (voormalig) aantal bandrecorders 26 stuks Hoogste punt (minaret) 25 meter   Aantal geluidssporten 58 stuks Betonwerk 2500 m³   Aantal versterkers 30 stuks Metselwerk 7500 m²   Aantal geluidsboxen 150 stuks Hout 250 m³   Totaal geluidsvermogen 8000 watt Koepels 15 stuks       Bladgoud 50 m² / 6000 stuks   ~ Besturing   Staal 240 ton   Lengte besturingskast 25 meter Straatwerk 3600 m²   Aantal besturingskasten 27 stuks       (voormalig) computergeheugen 250 kilobytes ~ Transportsysteem     (voormalig?) Aantal chips 2500 stuks Kanaallengte 290 meter   Aantal prints 280 stuks Waterinhoud vaargoot 2500 m³   Lengte kabels 45.000 meter Aantal boten 14 stuks   Totaal vermogen 40 KVA Aantal personen per boot max. 16 - 20       Aantal personen per uur 1800   ~ Veiligheid   Vaarsnelheid 0,55 m/s, 2 km/u   Aantal camera's 10 stuks Vaartijd 8 minuten   Aantal nooddeuren 15 stuks       Aantal noodverlichtingsarmaturen 80 stuks ~ Interieur decor     Aantal rookluiken 16 stuks Lengte decor 980 meter   Aantal rookmelders 42 stuks Gemiddelde hoogte decor 6 meter       Lengte dienstgangen 1 km   ~ Jaartallen   Plafonddoek 2101 m³   Niet in de originele cijferlijst, maar daarom zeker nog wel het vermelden waard: belangrijke jaartallen in de geschiedenis van Fata Morgana. Automatische decordeuren en gordijnen 10 stuks   Brandvrije polyester 3500 liter       Verf 4000 liter   Opening Gondoletta, op de plaats waar ooit een 1001-nachtvaartocht was bedacht. 1981 Gips 7500 kg   Rotsen ƒ400.000 / 1000 m³   Carnaval Festival opent in het jaar waarin oorspronkelijk de Verboden Stad de nieuwe attractie zou zijn. 1984 Kunstplanten ƒ350.000 / 30.000 stuks   Palmboomstammen en baboe uit de Filipijnen 2 containers   Opening Fata Morgana. 1986       Voor dit jaar bedacht Marc Taminiau een ‘Arabische show’. Verder dan een proefvoorstelling kwam het echter niet. 1987 ~ Figuren en effecten       Aantal bewegende figuren 130 stuks   ...met bewegende ogen 80 paar   ...met bewegende wenkbrauwen 60 paar   Update geluidssysteem naar digitale opslag van de geluiden. 1988 ...met sprekende monden 20 stuks   ...met originele boven- en ondergebitten 35 stel   Overdekte wachtrij buiten. 1993 Muziekinstrumenten 15 stuks   Bazaar vergroot. Vanaf dit jaar een ‘doorloopwinkeltje’. 1995 Kledingstukken 650 stuks   Lengte gebruikte stof 2000 meter   Evenementencomplex. 1995 Vormdelen poppen 2300 stuks   Grote update besturingssysteem, alarm met gesproken woord. 2004 Pruiken 130 stuks   Baarden en snorren 200 stuks   Sierraden 750 stuks   Aantal dieren 20 stuks   Aantal motoren 120 stuks   Aantal luchtcilinders 400 stuks     Speciale effecten 60 stuks   ...waarvan neveleffecten 5 plaatsen   ...waarvan reukeffecten 3 plaatsen   ...waarvan watereffecten 5 plaatsen

o Bijna ontelbaar vaak (welnu, tenminste vier miljoen keer) smeerde hij achteloze voorbijgangers al z'n duistere flessen aan...