“Walt Disney spent a great deal of time studying Pieck's work at Eftling before beginning his own parks.”

Dit citaat is afkomstig uit een folder van de IAAPA, de grote internationale organisatie van bedrijven in de amusementsbranche. Behalve dat men er in slaagt de naam Efteling verkeerd te spellen, rakelt dit korte zinnetje ook een verhaal op dat geregeld de kop opsteekt onder Eftelingliefhebbers: voordat hij Disneyland (Anaheim, Californie) in 1955 opende stak Walt eerst uitgebreid zijn licht op in een aantal Europese parken. Daarbij, aldus dit verhaal, bezocht hij ook de Efteling en daar vond hij inspiratie voor zijn eigen park.

Zo op het eerste gezicht lijkt het nog niet eens zo ongeloofwaardig: in 1952 opende het Sprookjesbos, waarmee de kiem gelegd werd voor het park de Efteling zoals we dat nu kennen. Disneyland opende drie jaar later, in 1955, en in de vroege jaren vijftig maakte Walt diverse reizen naar Europa. Waarom zou hij op een van die reizen gaan lucht gekregen hebben van dat pas geopende sprookjespark in Kaatsheuvel?

Maar hoe mooi het verhaal ook klinkt, iedereen die de moeite neemt te zoeken naar bewijzen ervoor zal al snel getroffen worden door het volkomen ontbreken van ook maar het geringste aanknopingspunt. De reisdagboeken van Walt maken nergens melding van de Efteling. Die dagboeken geven een aardig inzicht in Walt's reizen, maar zijn helaas erg summier waar het zijn Europese uitstapjes betreft. Leven en werk van Walt zijn echter ook elders gedocumenteerd, en nergens kan men dan ook beter terecht dan bij de doorgaans buitengewoon goed geïnformeerde Walt Disney Archives in Burbank, Californië. Ook daar is echter niets bekend over een mogelijk bezoek aan Kaatsheuvel. Nergens in Walt's correspondentie uit de eerste helft van de jaren vijftig valt de naam van de Efteling. Hij is wel degelijk in Nederland geweest. In de zomer van 1951 om precies te zijn. Maar voor bekend bezocht hij toen alleen Amsterdam. De Nederlandse kranten maakten nauwelijks melding van dit bezoek, en de precieze gangen van Walt zijn niet meer na te gaan. Maar De Efteling bestond toen nog uit niet meer dan een theehuis met speeltuin, zodat het vrijweluitgesloten is dat hij zich daardoor heeft laten inspireren.
Volgens 'Admiral' Joe Fowler, jarenlang een van Walt's naaste medewerkers, waren er twee Europese parken die Walt altijd met name noemde. Eén daarvan is Tivoli in Kopenhagen, dat hij op 5 juli 1951 bezocht, tijdens dezelfde reis waarop hij ook Amsterdam aandeed. Verschillende medewerkers van Walt bevestigen dat hij Disneyland beschouwde als geïnspireerd door Tivoli. In zijn biografie: 'Walt Disney: An American Original' schrijft Bob Thomas:

Ooit beschikte Tivoli over een klein museum, maar dit is enige tijd terug helaas gesloten. Het park kon mij dan ook geen verdere informatie geven over Walt's bezoek aan het park. Jammer, want wellicht had dit aanwijzingen opgeleverd voor een eventueel bezoek aan de Efteling.
Het tweede park dat Walt met name noemde was Madurodam in Den Haag. In welke mate dit een inspiratiebron vormde valt op te maken uit de eerste ontwerpen voor Disneyland. Daarop is een miniatuurland gepland onder de naam 'Lilliputian Land', waar nadrukkelijk de geest van Madurodam in rondwaart. Dit plan is echter nooit ten uitvoer gebracht. Een vage echo ervan klinkt tegenwoordig nog door in Storybook Land, een attractie in Disneyland¹.

Een belangrijke sleutel tot de oplossing van het raadsel van Walt's bezoek zou bij de Efteling zelf kunnen liggen. Als hij het park immers bezocht heeft zou dat op z'n minst in de annalen van het park z'n sporen moeten hebben nagelaten. Tijdenlang was het park echter weinig behulpzaam. Het ontbreken van een fatsoenlijk archief speelde het park hierbij wellicht parten. Off the record bevestigden bronnen binnen het park dat men er van overtuigd was dat Walt het park inderdaad bezocht heeft. Anton Pieck zou hem zelfs de hand geschud hebben. Een foto van die toch wel historische ontmoeting bestond echter niet.
 
Bij de Anton Pieck Club Nederland wist men niets van een dergelijke ontmoeting, en evenmin kon men daar bronnen vinden die dit konden bevestigen. Als zo'n ontmoeting inderdaad plaatsgevonden had was dat blijkbaar in het allerdiepste geheim gebeurd.
In deze onbevredigende situatie kwam gelukkig een einde in mei 2002. Toen verscheen het prachtige boek: "De Efteling: Kroniek van een Sprookje". Met deze uitgave zette het park haar gouden jubileum luister bij, en ook de kwestie Walt kreeg daarbij aandacht.
In het boek is het volgende opmerkelijke relaas te horen, opgetekend uit de mond van voormalig Eftelingkopstuk Reinoud van Assendelft de Coningh:
 

Hoewel met dit verhaal nog niet alle vragen beantwoord zijn, lijkt er vooralsnog weinig reden om van Assendelft's reconstructie in twijfel te trekken. Eén vraag blijft echter nog onbeantwoord. Waarom willen veel Eftelingliefhebbers toch zo graag geloven dat Walt in Kaatsheuvel geweest is? Voor het antwoord daarop moeten we kijken naar de positie die Walt Disney inneemt in de wereld van de attractieparken. Hoewel Walt geenszins de uitvinder is van dit soort parken, kun je gerust stellen dat hij het begrip gedefinieerd heeft. Net zoals hij in de jaren voor de tweede wereldoorlog het begrip animatiefilm definieerde gaf hij, daarbij uiteraard gesteund door vele naaste medewerkers, het begrip amusementspark een nieuwe dimensie. In zekere zin vond hij het begrip zelfs opnieuw uit. En hoe je ook over leven en werk van de man denkt, het valt niet te ontkennen dat de ontwikkeling van de Disneyparken een waterscheiding betekende in de geschiedenis van attractieparken en attracties. In hun pogingen de toch al roemrijke geschiedenis van de Efteling nog verder te vergulden hopen sommige fans wellicht iets van die allesoverheersende rol van Walt ook op 'hun' park af te laten stralen. Wellicht werd dit nog versterkt door het feit dat sommige doorgedraaide fans Disney als de natuurlijke vijand van de Efteling zijn gaan zien. Wat zou er dan mooier zijn dan een Walt die alles doodleuk gejat heeft en er vervolgens goede sier mee maakte? Het spreekt voor zich dat de uitglijder van van Assendelft in zo'n gedachtegang moeiteloos een plaatsje kon vinden. Daarna is het een eigen leven gaan leiden, om tenslotte opgepikt te worden door schijnbaar onverdachte bronnen bij de IAAPA en bij de Efteling zelf.
 
Overigens is de Walt Disney Company jaren na de dood van haar oprichter wel degelijk op de hoogte van het bestaan van De Efteling. Zo rouleren er bij de afdeling Imagineering (verantwoordelijk voor de attracties) homevideo's van Fata Morgana waar men erg enthousiast over is. Men wisselt over en weer ervaringen uit, en in de Eftelingburelen prijkt een beeld van de muizen uit Cinderella. Een geschenk van Disney voor de hulp bij het realiseren van hun eerste Europese park. En in de autobiografie Werk in Uitvoering van Disneytopman Michael Eisner lezen we de volgende onthullende passage over wat toen nog Euro-Disneyland heette:
 

Dat beide parken van elkaars bestaan op de hoogte zijn mag dus wel duidelijk zijn. Het verhaal dat Walt in Kaatsheuvel inspiratie op kwam doen lijkt echter, heel toepasselijk, een sprookje.

      ¹In Disneyland Paris te vinden onder de naam Le Pays des Contes de Fées.
 

Velen zijn behulpzaam geweest bij het totstandkomen van dit artikel. De volgende mensen wil ik speciaal noemen (in alfabetische volgorde):

Paul Anderson (Persistence of Vision)
Reinoud van Assendelft
Riet de Haas-van Riemsdijk (Anton Pieck Club Nederland)
David Hartsuiker
Dave Smith (The Walt Disney Archives)
Leon de Waal
Ben Zwaan (brochureworld.org)

Beknopte bibliografie:

Diepstraten, Henk vanden, De Efteling, Kroniek van een Sprookje (Baarn 2002)
Michael Eisner/Tony Schwartz, Werk in Uitvoering (Amsterdam 1998)
Marc Elliot, Walt Disney, Hollywood's dark Prince, (New York 1994)
The Imagineers, Walt Disney Imagineering, (New York 1996)
Bob Thomas, Walt Disney: an American original, (New York 1976/1994)