|
Was het u reeds
bekend dat...
...er in de vorm van de klink van
de deur bij de waard een hand is te ontdekken die een
knuppel vasthoudt?
...de herberg een eigen toilet
heeft? Nee? Tss... en dat zijn dan
WWCW-bezoekers!
...de herberg niet alleen vernoemd is
naar het oorspronkelijke woord waarvan ‘De Efteling’ een
verbastering is, maar dat ook de ‘S’ in Ersteling geschreven
staat als een dollarteken? Waarschijnlijk omdat de waard
zo’n gierigaard is.
|
De tweede zoon vergaat een soortgelijk lot: hij gaat in de
leer van een molenaar en krijgt als afscheidsgeschenk een
bijzondere ezel. Als je "Ezeltje strek je!" tegen de ezel
zegt, rollen er goudstukken uit zijn achterwerk. De jongeman
overnacht in dezelfde herberg als zijn broer, en wanneer hij
de waard laat zien wat het ezeltje kan, verwisselt de waard
's nachts de toverezel. Thuis toont de jongeman aan zijn
broer en vader zijn geschenk, maar ook hij blijkt door de
waard bedrogen te zijn.
De bedrogen zoons schrijven hun jongste broer over wat hen
in de herberg is overkomen. Die zoon is in de leer gegaan
bij een houtsnijder en heeft als geschenk een toverknuppel
gekregen, die op het bevel "Knuppel uit de zak!" elke
boosdoener in de buurt afranselt. In de herberg toont hij de
waard de bijzondere knuppel, zonder echter te vertellen
waarvoor hij dient. Opnieuw probeert de waard de knuppel te
verwisselen, maar deze keer is de jongeman hem te snel af.
Zodra de waard zijn kamer binnensluipt schreeuwt hij:
"Knuppel uit de zak!" De waard wordt net zolang afgeranseld
tot hij de diefstal van het tafeltje en het ezeltje bekent
en de jongeman de gestolen goederen teruggeeft. Vanaf dat
moment kunnen de vader en zijn drie zonen nog lang en
gelukkig leven.
 De oorsprong
van het sprookje
Het sprookje van "Tafeltje dek je, Ezeltje strek je" is al
heel oud. Het kende een ruime verspreiding in Europa, maar
versies van hetzelfde verhaal zijn ook opgetekend in India,
Afrika en Noord- en Zuid-Amerika. De vroegst bekende versie
staat in de Pentamerone (1634) onder de titel "L'Uerco". Het
sprookje werd door de gebroeders Grimm in hun verzameling
"Kinder- und Hausmärchen" gepubliceerd onder de titel
"Tischlein deck dich, Ezel streck dich, Knüppel aus dem
Sack". In de oorspronkelijke versie brengen de jongens om
beurten een leugenachtige geit die kan spreken naar een stuk
grasland, maar wanneer hun vader de geit 's avonds vraagt of
de jongens de geit genoeg hebben laten grazen, liegt de geit
dat ze nog steeds honger heeft. Daarop worden de jongens het
huis uitgezet. Vooral de Vlaamse en Duitse versies van het
sprookje bevatten deze inleiding.
In een alternatieve versie van het verhaal, afkomstig van de
Britse eilanden, is er niet sprake van drie zoons, maar van
één zoon. Hij gaat op pad om geld te verdienen om zo te
kunnen trouwen met de liefde van zijn dromen. Tussen het
verkrijgen van de verschillende objecten door keert hij
steeds terug naar huis, maar blijkt daar a angekomen
over een waardeloos prul te beschikken, omdat de waard van
de herberg waar hij overnacht net als in de Grimm-versie
zijn spullen omruilt. In de Britse versie komt de jongeman
echter zelf achter het bedrog, en laat de waard afranselen
door de knuppel tijdens zijn laatste bezoek. Uiteraard
trouwt hij uiteindelijk zijn lief. Deze versie van het
sprookje is in 1889 gepubliceerd door Joseph Jacobs in zijn
“English Fairy Tales”. Het is een zogenaamde “Jack Tale”,
een reeks sprookjesachtige vertellingen rond de jongeman
“Jack”, waartoe bijvoorbeeld ook “Jaap en de Bonenstaak”
behoort
Het sprookje in
de Efteling
‘Tafeltje Dek Je, Ezeltje Strek Je’ is sinds 1956 aanwezig
in de Efteling. Dat jaar werd de toverezel onthuld op het
Anton-Pieckplein (bij Het Witte Paard). Deze ezel werd in
1984 verplaatst naar het Herautenplein, waar hij nu nog
altijd staat. Bij inworp van dertig eurocent (vroeger: vijf
guldencent), weerklinkt een stem die zegt: "Ezeltje, strek
je!", balkt de ezel, gaat de staart van het muildier omhoog
en wordt een munt losgelaten. De munten bevinden zich in een
reservoir in het voetstuk waarop de ezel staat, en worden
via de linker voorpoot naar boven gebracht. De munten die je
van de ezel krijgt zijn zogenaamde Efteling-dukaten. Tot in
2000 waren alle Efteling-dukaten voorzien van een jaartal
van uitgifte. Vanaf 2001 verdween het jaartal, naar verluidt
omdat "het moeilijk bleek per jaar in te schatten hoeveel
munten precies nodig waren. De afgelopen jaren bleven we
telkens met een voorraad zitten," aldus woordvoerder Henk
Groenen. Tijdens het jubileumjaar 2002 distribueerde de ezel
oude munten met oude jaartallen. Op de achterkant van de
dukaten staat een afbeelding van het oude
Efteling-wapenschild, op de voorzijde is een sprookje of
sprookjesfiguur afgebeeld. Er zijn tien verschillende
munten, met afbeeldingen van het kasteel van ‘Doornroosje’,
‘Klein Duimpje’, een elfje van ‘De Indische Waterlelies’,
een heks op haar bezem, ‘Roodkapje’, ‘De Papegaai’, ‘Ezeltje
Strek Je’, Het ganzenhoedstertje, de vliegende fakir en de
Kleine-Boodschapkabouter. Het ezeltje is technisch een
ontwerp van Peter Reijnders; het uiterlijk is gebaseerd op
originele tekeningen van Anton Pieck.
Tot aan het eind van seizoen 1998 hing in het
Sprookjesmuseum op het Herautenplein de knuppel uit het
sprookje achter tralies met vier sloten, met ook nog eens
een zware gevangenisbal aan het uiteinde. Op een bordje aan
de muur stond de waarschuwing: "Is er iets met Uw geweten
loos, dan wordt dees’ knuppel boos." Wie de knuppel aan
probeerde te raken werd, mits de tralies en muur tegelijk
vastgepakt werden, getrakteerd op een knuppel die kwaad werd
in zijn kooi en hevig begon te bewegen. De knuppel hing hier
vanaf 1963. In 1965 werd de beweging toegevoegd; een idee
van Dré Broeders die ook het triggermechanisme bedacht. In
1999 verdween de door Anton Pieck ontworpen knuppel uit het
Sprookjesmuseum en kreeg hij een nieuwe plaats in de
entreehal van de nieuwe Herberg de Ersteling, die op het
Herautenplein werd gebouwd naar een ontwerp van Henny Knoet.
Ook de zak waar de knuppel in dient opgeborgen te worden is
in het halletje te zien. Deze herberg was oor spronkelijk
voor het seizoen 1986 gepland (en stond al op het
plattegrond van 1986 getekend met de vermelding "in
planning") maar werd uiteindelijk in de winter van 1998-1999
gerealiseerd en voor het eerst aan het publiek voorgesteld
op 9 april 1999.
De herberg is een pittoresk gebouw met een rieten dak in de
zuidhoek van het Herautenplein. In de gelagkamer biedt een
dubbele deur uitzicht op het privé-vertrek van de oudste
kleermakerszoon, die achter het wondertafeltje heeft
plaatsgenomen. Aan zijn voeten ligt een hond die zich warmt
aan de nog nasmeulende as in de open haard en achter de deur
gluurt de oneerlijke waard af en toe de kamer in, om meer te
weten te komen over het wondertafeltje. Het geheel is een
ontwerp van Henny Knoet, die ook het verhaal schreef, dat
opgenomen werd door Dennis Bots en voorgelezen werd door
acteur Pieter Lutz. Het verhaal dat nu wordt afgespeeld is
overigens ongeveer de helft korter dan het verhaal dat in
april 1999 werd gebruikt. Omdat te weinig bezoekers bleven
staan om het hele verhaal uit te luisteren en dus het
prachtige Pepper's Ghost-effect misten van de zelfdekkende
tafel, werd het verhaal in mei 1999 ingekort en
heropgenomen. Sindsdien is het effect ongeveer één keer per
twee minuten te zien.
Net zoals bij de ‘De Chinese Nachtegaal’ en ‘Sneeuwwitje’,
de twee andere sprookjes die in 1999 respectievelijk werden
toegevoegd en uitgebreid, wordt ook in Herberg de Ersteling
gebruik gemaakt van geureffecten. In de herberg ruikt het
overal heerlijk naar kaneel. De naam van de herberg is
overigens een verwijzing naar het woord waar de naam
"Efteling" vandaan komt.
 Het
sprookje van "Tafeltje dek je, Ezeltje strek je" is
opgenomen in het sprookjesboek van de Efteling "Sprookjes
van de Efteling", voorzien van tekst van Martine Bijl en
tekeningen van Anton Pieck. Je vindt het sprookje ook op CD
op het eerste album met Efteling-sprookjes (CNR 100.388-2).
In de Wonderlijke Efteling-show die in 2002 in première
ging, is ‘Tafeltje Dek Je, Ezeltje Strek Je’, samen met ‘De
Gelaarsde Kat’, één van de twee sprookjes die ten tonele
worden gebracht. Het sprookje in de show wijkt echter sterk
af van de versie in het Sprookjesbos; zo heeft de kleermaker
geen drie zonen, maar een zoon en een dochter, worden de
tafel en de ezel niet omgewisseld door een waard van een
herberg, maar wordt de tafel gestolen door een dief en moet
de ezel hooi worden gevoerd om te kunnen presteren. Er is al
helemaal geen sprake meer van de Knuppel-uit-de-zak. De
nieuwe series luistersprookjes van ReDi Entertainment bevat
het sprookje ook, en wel op CD 2. De TV-serie “Sprookjes”
besteed ook een aflevering aan ‘Tafeltje Dek Je’. Het
sprookje is te vinden op de tweede DVD, en is één van de
mooist uitgevoerde vertellingen in de reeks. |
